Św. Mikołaj przyszedł na świat w Patras w Grecji ok. 270 r. Pochodził z zamożnej rodziny i był uproszonym modłami jedynakiem. Od dziecka wyróżniał się pobożnością oraz wrażliwością na niedolę bliźnich. Po śmierci rodziców cały swój majątek rozdał biednym i potrzebującym . W późniejszym okresie został mianowany biskupem Myry (dzisiaj Demre, w Turcji).
Jako biskup Mikołaj dbał nie tylko o potrzeby duchowe, ale także materialne swoich wiernych, np. ułatwił zamążpójście trzem córkom zubożałego szlachcica, podrzucając im skrycie pieniądze, o czym wspomina na kartach „Boskiej komedii” Dante Alighieri . Zasłynął jako człowiek łagodny, pokorny i szczodry. Kiedy Konstantyn I Wielki skazał trzech młodzieńców z Miry na karę śmierci, Święty udał się osobiście do cesarza, aby prosić o ich ułaskawienie. Jedna z legend głosi także, że swoją modlitwą uchronił rybaków od utonięcia w czasie gwałtownej burzy, dlatego jest uznawany za ich patrona. Przypisuje mu się również cud wskrzeszenia trójki ludzi, zamordowanych przez hotelarza za to, że nie mogli mu zapłacić należności.
Św. Mikołaj zmarł 6 grudnia; dokładny rok jego śmierci pozostaje nieznany, ale przypuszczalnie stało się to między rokiem 345 a 352. Został pochowany w Mirze. W XI wieku jego relikwie przewieziono do włoskiego miasta Bari, gdzie znajdują się do dziś.
Zwyczaj obdarowywania upominkami w dzień św. Mikołaja spotykamy od XIII wieku. Wprowadzono go najpierw w formie stypendiów i zapomóg dla biednych uczniów. Z biegiem czasu objął wszystkie dzieci w szkołach. Stąd przeszedł do rodzin i rozpowszechnił się nie tylko w Europie, ale na całym świecie, i to w szerszym zakresie obdarowywania – podarki zaczęły otrzymywać także osoby dorosłe. W Polsce zwyczaj ten sięga XVIII w.
W ikonografii przedstawiany jest on w stroju biskupa rytu łacińskiego lub greckiego. Do jego atrybutów należą m. in.: anioł (czasem z mitrą), chleb, troje dzieci lub młodzieńców w cebrzyku (rodzaj naczynia), trzy jabłka, trzy złote kule na księdze lub w dłoni (posag, jaki według legendy podarował biednym pannom), pastorał, księga, kotwica, sakiewka z pieniędzmi (czasem trzy sakiewki), okręt, worek prezentów.
O popularności św. Mikołaja jeszcze dzisiaj świadczy piękny zwyczaj przebierania ludzi za św. Mikołaja i rozdawanie dzieciom prezentów. Odbywa się to w różnych formach: „Św. Mikołaj” przychodzi w przebraniu biskupa do domów, przyjeżdża na saniach. W sklepach przez cały już Adwent „Mikołaje” wręczają podarki dzieciom, kupione przez rodziców. Podobiznę Świętego opublikowano na znaczkach pocztowych w wielu krajach. Postać św. Mikołaja uwieczniło wielu malarzy i rzeźbiarzy. Wśród nich wypada wymienić Agnolo Gaddiego, Arnolda Dreyrsa, Jana da Crema, G. B. Tiepolo, Tycjana itd. Najstarszy wizerunek św. Mikołaja (z VI w.) można oglądać w jednym z kościołów Beyrutu.
Postać Świętego, mimo braku wiadomości o jego życiu, jest jedną z najbardziej barwnych w hagiografii. Jest patronem Grecji, Rusi, Antwerpii, Berlina, Miry, Moskwy, Nowogrodu; bednarzy, cukierników, dzieci, flisaków, jeńców, kupców, marynarzy, młynarzy, notariuszy, panien, piekarzy, pielgrzymów, piwowarów, podróżnych, rybaków, sędziów, studentów, więźniów, żeglarzy.

Zofia Hołubicka